به نام خدا
شیوه نامه نحوه تشکیل و فعالیت واحدهای پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
مقدمه
دانشگاه ها، به مثابه واحدهای آموزشی، پژوهشی و فناوری، اهداف و مأموریت‌هایی بر عهده دارند که تحقق آنها نیازمند فراهم کردن ملزومات و زیرساخت‌هاست. بدین منظور و برای تسهیل فرآیند ایجاد واحدهای پژوهشی و اجرای مأموریت‌های پژوهشی، دانشگاه‌های مشمول این آیین نامه در چارچوب آن، با رعایت قوانین بالادستی و سایر ضوابط و مقررات اقدام به ایجاد یا انحلال واحدهای پژوهشی خواهند کرد، ایجاد واحد پژوهشی اقدامی مقطعی نیست بلکه فرآیندی زمان بر است.
از سوی دیگر، به منظور فراهم آوردن زمینه توسعه گروه‌های پژوهشی هدفمند، که از راهبردهای مهم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است، در این آیین نامه تشکیل واحدهای پژوهشی به دانشگاه ها سپرده شده است. فعالیت واحد پژوهشی، به مثابه ساختاری که به نیازهای حال با آینده و نهان با آشکار کشور پاسخ می دهد، با اجرای مأموریت و برطرف شدن نیاز خاتمه می‌یابد.
ماده ۱. تعاریف
۱ – ۱، وزارت: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
۲ – ۱، معاونت: معاونت پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
۳ – ۱، دانشگاه: كليه مؤسسات آموزش عالی که تحت عنوان دانشگاه دارای موافقت قطعی از شورای گسترش و برنامه ریزی آموزش عالی وزارت یا سایر مراجع قانونی می باشند.
۴ – ۱، واحد پژوهشی: انواع ساختارهای پژوهشی مندرج در این آیین نامه
ماده ۲. اهداف ایجاد واحدهای پژوهشی
۱ – ۲، هدایت فعالیت‌های پژوهشی به سمت اولویت‌های پژوهشی و فناوری کشور
۲ – ۲، ایجاد زمینه پژوهش‌های کلان و میان رشته ای
۳ – ۲، ارتقای کیفیت و هم افزایی فعالیت های پژوهشی و فناوری برای تحقق اهداف برنامه های راهبردی مصوب
۴ – ۲، استفاده بهینه از نیروی انسانی متخصص برای تشکیل گروه‌های پژوهشی کارآمد
۵ – ۲، بسترسازی مناسب برای هدایت پژوهش‌ها در راستای ایجاد فناوری بمنظور پاسخگویی به نیازهای جامعه و کاربردی شدن دستاوردهای پژوهشی
۶ – ۲، تنوع بخشی به منابع مالی دانشگاه، با اولویت کسب ثروت از فعالیت‌های پژوهشی و فناوری
۷ – ۲، ایجاد هم افزایی بمنظور انجام پژوهش های بنیادین، پایدار و ایجاد دانش در یک یا چند حوزه
ماده ۳. انواع واحدهای پژوهشی
۱ – ۳، آزمایشگاه تحقیقاتی/ گروه پژوهشی / هسته پژوهشی: هر سه عنوان مفهوم مشابه دارند، از لحاظ ساختاری در یک سطح‌اند و با تصمیم دانشگاه و متناسب با نوع فعالیت آن انتخاب می شوند. آزمایشگاه پژوهشی نوعی واحد پژوهشی در حوزه‌های علوم تجربی است که شرایط، امکانات و زیرساخت‌های انجام یک یا چند برنامه پژوهشی را فراهم می‌کند و در آن چند عضو هیئت علمی با محوریت مسئله یا محصولی خاص به همراه پژوهشگران، پژوهشگران ارشد، دکتری و پسادکتری، و دانشجویان تحصیلات تکمیلی فعالیت می‌کنند. گروه یا هسته پژوهشی در حوزه‌های مختلف علوم با همکاری گروهی از اعضای هیئت علمی یا پژوهشگران یک یا چند دانشکده برای اجرای برنامه با موضوعی پژوهشی تأسیس می شود.
۲ – ۳، مرکز تحقیقات (پژوهشکده): نوعی واحد پژوهشی با ماهیت بین رشته ای یا بین دانشکده‌ای است که از دو یا چند آزمایشگاه گروه هسته پژوهشی تشکیل می‌شود و بر اساس یک یا چند برنامه پژوهشی فعالیت می‌کند. این واحدها با مشارکت دانشگاه با سایر دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی نیز ایجاد می شوند. برای تأمین نیروی انسانی مورد نیاز واحد پژوهشی دانشگاه می تواند در صورت موافقت هیئت رئیسه دانشگاه، از اعضای هیئت علمی و غیر هیئت علمی موجود در گروه های آموزشی برای انجام ماموریت های واحد پژوهشی استفاده نماید.
تبصره ۱، واحدهای پژوهشی یا به صورت مستقل با مدت زمان محدود با هدف فراهم کردن بسترهای لازم بمنظور انجام طرح های پژوهشی تقاضا محور و اجرای برنامه‌های راهبردی و مأموریت‌های پژوهشی دانشگاه ایجاد می شوند و اعتبار مورد نیاز آنها برای انجام این قبیل فعالیت‌ها در قالب روال معمول طرح‌های پژوهشی تأمین می شود، یا به صورت مشترک با دستگاه‌های اجرایی، نهادها و مؤسسات عمومی دولتی و غیردولتی و با هدف پاسخگویی به نیازهای پژوهشی آنها شکل می‌گیرند. در این حالت، اعتبارات مورد نیاز برای راه‌اندازی و اجرای طرح‌ها در قالب موافقت نامه و قرارداد همکاری به صورت مشارکتی با تأمین منابع مالی از سوی دستگاه اجرایی و ارئه خدمات علمی از سوی دانشگاه فراهم می شود.
تبصره ، هرگونه عقد قرارداد واحدهای پژوهشی با سایر دستگاه ها، از طریق معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه انجام می‌شود.
ماده ۴ ، الزامات ایجاد واحدهای پژوهشی
۱ – ۴. دارا بودن برنامه جامع پژوهشی مبتنی بر اسناد بالادستی، نیازهای محلی، ملی و منطقه ای و آینده نگرانه
۲ – ۴، وجود توانمندی‌ها و مزیت‌های نسبی در دانشگاه برای پاسخ به نیازهای پژوهشی جامعه
۳ – ۴، عقد تفاهم نامه با قرارداد همکاری با سازمان‌ها و دستگاه‌های متقاضی اجرای طرح (برای واحدهای پژوهشی مشترک با دستگاه‌های اجرایی، نهادها و مؤسسات عمومی دولتی و غیر دولتی)
ماده ۵. شیوه تأسیس و فعالیت واحدهای پژوهشی
۱ – ۵، واحدهای پژوهشی از هر نوعی که باشند بر اساس سیاست‌ها، آیین نامه‌ها و دستورالعمل های مورد تأیید هیئت امناء تأسیس می‌شوند. از آنجایی که انعقاد قرارداد با واحدهای پژوهشی از طریق دانشگاه است از این به بعد نیازی به کسب مجوز از شورای گسترش و برنامه ریزی آموزش عالی نخواهد بود
۲ – ۵، واحدهای پژوهشی دانشگاه، بمنظور اجرای قراردادهای پژوهشی می توانند از محل درآمدهای اختصاصی، در چارچوب آیین‌نامه مالی و معاملاتی دانشگاه و آیین نامه اداری و استخدامی از خدمات سایر پژوهشگران استفاده نمایند.
ماده ۶. انطباق واحدهای پژوهشی موجود با این آیین نامه
۱ – ۶، آن دسته از واحدهای پژوهشی دانشگاه ها که قبلا مجوز تأسیس اخذ کرده اند در بازه زمانی دو ساله خود را با این آیین نامه تطبیق می‌دهند و در صورت وجود پژوهشگران داخلی در این واحدها، ادامه قرارداد با آنها بدون ایجاد تعهد استخدامی و تا رفع نیازهای پژوهشی امکان پذیر می باشد.
۲ – ۶، کلیه واحدهای پژوهشی وابسته به دانشگاه‌ها که دارای مجوز اصولی و قطعی از این پس تابع آیین نامه مصوب هیئت امنای دانشگاه مربوطه خواهند بود.
۳ – ۶، واحدهای پژوهشی دارای مجوز از شورای گسترش و برنامه ریزی آموزش عالی که در حال حاضر به صورت عرضه محور (نوع یک) به مثابه بخشی از ساختار رسمی و قطعی دانشگاه بوده و دارای اعضای هیئت علمی مطابق با پست‌های سازمانی مصوب هستند، مانند گذشته به فعالیت خود ادامه خواهند داد و از این پس تابع آیین‌نامه مصوب هیئت امنای دانشگاه خواهند بود.
ماده ۷. نظارت و ارزیابی
۱ – ۷، مسئولیت نظارت بر ایجاد و فعالیت واحدهای پژوهشی بر عهده رئیس دانشگاه است. از این رو، دانشگاه، موظف است آیین‌نامه اجرایی برای تأسیس، فعالیت، نظارت و ارزیابی، نحوه حمايت و انحلال واحدهای پژوهشی خود را تهیه و در هیئت امنا به تصویب برساند.
۲ – ۷، به منظور پشتیبانی از تشکیل واحدهای پژوهشی، وزارت از واحدهای پژوهشی برتر و پیشتاز دانشگاه‌ها که نقش اساسی در توسعه ملی و منطقه ای ایفا و در سطح بین الملل اعتبار کسب کنند حمایت می کند. بدین منظور، در سامانه ارزیابی وزارت، که از سال ۱۳۹۸ راه‌اندازی خواهد شد، واحدهای پژوهشی، بر اساس شاخص‌های عملکردی که هر ساله در وبگاه معاونت پژوهش و فناوری وزارت تعیین می گردد، ارزیابی خواهند شد.
۳ – ۷، حضور واحدهای پژوهشی مورد تأیید دانشگاه‌ها در سامانه ارزیابی وزارت اختیاری است و وزارت از واحدهایی که در ارزیابی‌های سالانه در رتبه برتر قرار گیرند حمایت خواهد کرد.
ماده ۸. انحلال
۱ – ۸، واحدهای پژوهشی بر اساس برنامه‌های پژوهشی شکل می‌گیرند و با پایان یافتن برنامه، نبود نیاز به تداوم فعالیت آنها یا عملکرد ضعیف، پس از تأیید هیئت امنای دانشگاه، مأموریت آنها تغییر کرده و یا منحل خواهند شد. در این شرایط با توجه به آیین نامه مصوب هیئت امناء اعضای هیئت علمی و کارکنان به سایر بخش‌ها و واحدهای پژوهشی دانشگاه انتقال خواهند یافت. بنابراین، بایسته است در زمان تأسیس واحد پژوهشی و به کارگیری افراد بدین موضوع توجه شود.
آیین نامه حاضر در ۸ ماده و ۲ تبصره در تاریخ 7/11/1397 به تصویب شورای گسترش و برنامه ریزی آموزش عالی رسید و جایگزین آیین نامه مصوب 7/03/1390 شورای گسترش آموزش عالی شد.